A. Tóm tắt tác phẩm

1. Tác giả:

• Nguyễn Thành Long sinh năm 1925, mất năm 1991)
• Quê quán: huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam
• Ông là cây bút chuyên viết về truyện ngắn, bút ký với phong cách văn xuôi nhẹ nhàng, giàu chất thơ.

2. Tác phẩm:

• “Lặng lẽ Sa Pa” là kết quả của chuyến đi Lào Cai trong mùa hè 1970 của tác giả.
• Bố cục:
  • Từ đầu – đến “cô độc nhất thế gian”: Sự xuất hiện của anh thanh niên qua lời kể của bác lái xe.
  • Tiếp – đến “có vật gì như thế”: Cuộc gặp gỡ và trò chuyện giữa anh thanh niên, ông họa sĩ và cô kỹ sư.
  • Còn lại: Cuộc chia tay giữa ba nhân vật

2. Phân tích tác phẩm

a. Ý nghĩa tình huống truyện

Tình huống cơ bản khá đơn giản của truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa”, chỉ tập trung vào cuộc gặp gỡ tình cở của mấy người khách trên chuyên xe với người thanh niên làm công tác khí tượng trên đỉnh Yên Sơn ở Sa Pa. Nhân vật chính xuất hiện qua lời giới thiệu của bác lái xe: 27 tuổi, nhỏ bé, mặt rạng rỡ...là người cô độc nhất thế gian, làm nghề khí tượng. Nhân vật chính chỉ hiện ra trong chốc lát, đủ để các nhân vật khác kịp ghi một ấn tượng “ một kí hoạ về anh rồi dường như anh lại khuất lấp vào trong mây mù bạt ngàn và cái lặng lẽ  muôn thủa của núi cao Sa Pa. Qua nhân vật anh thanh niên, tác giả đã làm nổi bật được chủ đề của tác phẩm: Trong cái lặng lẽ ,vắng vẻ trên trên núi cao Sa Pa, nơi mà nghe tên người ta chỉ nghĩ đến sự nghỉ ngơi, vẫn có bao nhiêu người đang ngày đêm làm việc miệt mài, say mê cho đất nước.

b. Khung cảnh thiên nhiên

Cũng là nắng, là mây, là rừng cây.v.v nhưngdưới ngòi bút của Nguyễn Thành Long lại miêu tả được một cách cụ thể, sinh động, hấp dẫn và cũng đầy chất trữ tình toát lên từ các hình ảnh: " Nắng len tới...Những cây thông rung tít trong nắng...cây tử kinh nhô cái đầu màu hoa cà lên trên màu xanh của rừng","những rặng đào..."," Con đường trắng xóa","những cánh đồng cỏ",..... Nghệ thuật miêu tả kết hợp nhân hoá, chất trữ tình, tạo cho Sa Pa  một vẻ đẹp kì lạ tạo lên bức tranh sống động, nên thơ. 

c. Bức tranh con người lao động

+) Nhân vật anh thanh niên

• Được giới thiệu gián tiếp qua lời kể của bác lái xe
• Hoàn cảnh sống: Sống một mình trên đỉnh núi cao 2600m, chỉ có cỏ cây, mây núi làm bạn-> anh thèm người nói chuyện=> hoàn cảnh sống khắc nghiệt, gian khổ.
• Công việc: Làm công tác khí tượng...vật lí địa cầu: đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, chấn động.v.v=> công việc thầm lặng, vất vả, đòi hỏi chính xác, tỉ mỉ, công phu, tinh thần trách nhiệm cao.Tận tuỵ, yêu  công việc.
• Vẻ đẹp của anh thanh niên:
  • Say mê và có trách nhiệm cao trong công việc:
    • Làm việc một mình, chấp nhận cuộc sống cô đơn
    • Báo cáo số liệu đều đặn dù cho điều kiện có khắc nghiệt như thế nào 
    • Vui vẻ hồ hởi chia sẻ về công việc của mình
    • Luôn luôn hoàn thành công việc
  • Lẽ sống, lý tưởng sống cao cả đáng trân trọng:
    • Khát khao được cầm súng, viết đơn xin đi lính, sẵn sàng cống hiến, hi sinh cho đất nước
    • "Khi làm việc ta với công việc là đôi"
  • Tâm hồn trẻ trung, yêu đời, yêu cuộc sống:
    • Nhà cửa gọn gàng ngăn náp, trồng hoa, nuôi gà,...
    • Xuống núi tìm gặp lái xe để trò chuyện
  • Cởi mở, chân thành, hiếu khách, chu đáo:
    • Biếu bác lái xe gói tam thất
    • Tặng cô gái bó hoa
    • Tặng giỏ trứng gà cho bác họa sĩ
    • Cởi mở hồ hởi trò chuyện tâm sự
  • Khiêm tốn, giản dị, lễ phép:
    • Từ chối ông họa sĩ về chân dung mình
    • Giới thiệu những người lao động xứng đáng hơn

+) Những nhân vật khác:

• Bác lái xe: Cởi mở, tốt tính
• Ông hoạ sĩ già: Say mê sáng tạo, trăn trở về nghệ thuật.
• Cô kĩ sư trẻ: Qua cuộc gặp gỡ bất ngờ với anh thanh niên cô yên tâm với quyết định lựa chọn nơi công tác.
• Ông kĩ sư ở vườn rau, anh cán bộ nghiên cứu sét: say mê khoa học, miệt mài cống hiến thầm lặng cho đời.

=> Những con người ngày đêm miệt mài chăm chỉ cống hiến xây dựng đất nước, là hậu phương vững chắc cổ vũ những chiến sĩ kiên cường chiến đấu ngoài mặt trận.

B. Phân tích chi tiết nội dung chính tác phẩm

1. Công việc và hoàn cảnh sống:

• Anh thanh niên ở một hoàn cảnh sống và làm việc thật đặc biệt: Một mình trên đỉnh Yên Sơn, quanh năm suốt tháng giữa cái lặng lẽ mênh mông của cỏ cây, mây núi. Công việc của anh thật gian khổ, thật vất vả. Anh "Đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất". 

=>Hoàn cảnh sống và làm việc thật đặc biệt thèm người quá kiếm kế dừng xe lại, "dùng gỗ ngáng đường"

2. Vẻ đẹp anh thanh niên: Anh thanh niên mang nhiều phẩm chất tốt đẹp về suy nghĩ, lý tưởng cũng như tình cảm cao đẹp.

• Say mê và có trách nhiệm cao trong công việc:
  • Công việc khí tượng kiêm vật lí địa cầu: “đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất, dự vào việc báo trước thời tiết hàng ngày, phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu” -> đòi hỏi phải tỉ mỉ , chính xác, có tinh thần trách nhiệm cao.
  • Cái gian khổ nhất là phải vượt qua được sự cô đơn vắng vẻ 1 mình trên đỉnh núi cao không 1 bóng người=> Anh phải dậy vào lúc 1 giờ đêm, khi bên ngoài rét đến nỗi lúc vào lại không ngủ được". Anh kể "Cái lặng im lúc đó mới thật dễ sợ: Nó như bị gió chặt ra từng khúc, mà gió thì giống những nhát chổi lớn muốn quét đi tất cả, ném vứt lung tung" Lời kể ấy chứng tỏ anh đã nếm trải gian khổ để mà hoàn thành công việc. Nhưng cái khó khăn, thách thức lớn nhât đối với anh chính là sự cô đơn thường trực, lúc nào cũng "thèm người".
• Lẽ sống, lý tưởng sống cao cả đáng trân trọng:
  • Khát khao được cầm súng, viết đơn xin đi lính, sẵn sàng cống hiến, hi sinh cho đất nước. Anh tiếc vì mình không thể cầm súng ra chiến trường nhưng anh hiểu được công việc mình đang làm có ý nghĩa như thế nào với mọi người. Thế nên anh càng làm việc rất hiệu quả, góp phần vào chiến công chung của dân tộc và chiến công vẻ vang nhất phải kể đến là " giúp bộ đội hạ được nhiều máy bay Mỹ trên cầu Hàm Rồng nhờ phát hiện đám mây khô".
  • Khi được hỏi về công việc ,anh tâm sự: "Công việc của cháu gian khổ thế đấy, chứ cất nó đi, cháu buồn đến chết mất”. Công việc chính là nguồn vui, nguồn hạnh phúc của anh, là sợi dây gắn kết anh với mọi người. Và công việc ấy càng có ý nghĩa hơn khi anh biết những cống hiến của mình đang góp phần phục vụ cho quê hương, đất nước. Với anh, hạnh phúc chính là làm việc, là cống hiến
• Tâm hồn trẻ trung, yêu đời, yêu cuộc sống:
  • Tuy chỉ có một mình cô đơn trên đỉnh núi nhưng anh tự biết cách tổ chức, sắp xếp cuộc sống của mình thêm vui vẻ và đầm ấm hơn. Anh tự trồng hoa với đủ màu sắc và chủng loại từ hoa dơn, hoa cẩm chướng, anh, vàng, tím...để cuộc sống tinh thần thêm thú vị, tươi mát. Hay anh tự nuôi gà vừa để cung cấp thực phẩm hằng ngày lại vừa gợi lên được không khí gia đình êm ấm, ấm áp. Qua những dẫn chứng này trong tác phẩm, ta có thể thấy cuộc sống đẹp tuy giản dị nhưng tao nhã, khoa học, tâm hồn không cô độc, cằn cỗi, vươn lên khó khăn, khắc nghiệt. 
• Cởi mở, chân thành, hiếu khách, chu đáo:
  • Anh còn có một tấm lòng nhân hậu cao đẹp. Anh gửi biếu vợ bác lái xe vừa ốm dậy củ tam thất. Anh tặng cô kỹ sự lên thăm “nhà” mình một bó hoa rõ to và đẹp. Anh gửi các vị khách một làn trứng để ăn trưa. Toàn là cây nhà lá vườn, nhưng đằng sau món quà ấy là cả một tấm lòng cao cả, đầy tình người. Anh là một trí thức có lối sống ứng xử lịch sự, ấm áp tình yêu thương.
• Khiêm tốn, giản dị, lễ phép: Khi người hoạ sĩ kí hoạ về anh, anh đã giới thiệu về một kĩ sư rình xem cách ong lấy phấn, thụ phấn cho hoa su hào để tạo giống su hào to hơn, ngọt hơn cho nhân dân miền Bắc; một đồng chí suốt ngày chờ sét, mười một năm không một ngày xa cơ quan. . . để lập bản đồ sét cho nước ta; anh giới thiệu về người bạn trên đỉnh Phan Xi phăng xa xôi kia. . . Anh đã quan tâm đến những con người thầm lặng đang miệt mài lao động sáng tạo để phục vụ nhân dân

=> Hình tượng anh thanh niên chỉ thoáng qua như một bức chân dung nhưng cũng đủ khiến cho người đọc trân trọng ngưỡng mộ và quý mến anh. Anh là con người tiêu biểu cho vẻ đẹp của thế hệ trẻ Việt Nam những năm đầu miền Bắc nước ta vừa sản xuất vừa chống chiến tranh phá hoại của Mỹ. Đó là một thế hệ một tấm gương sáng cho thế hệ trẻ học tập và noi theo phát huy vẻ đẹp ấy.

3. Vẻ đẹp của những con người lao động khác:

• Bác lái xe tốt bụng, vui chuyện như một nhân vật dẫn chuyện nhưng làm ta khó quên.
• Cô kỹ sư trẻ lặng lẽ “ôm bó hoa vào ngực”, clắng tai nghe câu chuyện của anh thanh niên rồi tự trầm ngâm lặng lẽ. Cô xúc động khi nhìn thấy trang sách anh thanh niên đọc để trên mặt bàn – Mới bước vào đời gặp anh thanh niên tựa như một tấm gương, tự soi để tự hiểu mình, nghĩ về mối tình nhạt nhẽo mà cô đã chối bỏ, “về con đường cô đang đi tới”: cô đẹp như những đóa hoa cô đang cầm trên tay.
• Ông họa sĩ già từng trải, xin an hem cơ quan hoãn “ bữa tiệc ”để đi chuyến đi thực tế “cuối cùng lên tây bắc trước lúc về hưu” Ngòi bút “ như là một quả tim nữa của ông suốt đời ông “ đi” và “ vẽ ”, ông “ Khao khát ” nghệ thuật vì thế mà ông thêm yêu cuộc sống, yêu thêm con người. Nửa giờ ông trò chuyện với thanh niên, và thái độ chân tình của ông đối với cô kỹ sư như tình “ cha con ”, làn ta cảm phục và yêu kính ông, vì ông là một nghệ sĩ chân chính, một trí thức lịch duyệt, một nhân cách đẹp có đời sống nội tâm phong phú.
• Ông kĩ sư ở vườn rau, anh cán bộ nghiên cứu sét: say mê khoa học, miệt mài cống hiến thầm lặng cho đời tượng trưng cho những con người đang làm việc thâm lặng để cống hiến sức mình xây dựng đất nước, xây dựng một hậu phương vững chắc.

4. Tổng kết:

• Nội dung: Ca ngợi vẻ đẹp của những người lao động bình thường và ý nghĩa của những công việc thầm lặng.
• Nghệ thuật:
  • Tạo tình huống tự nhiên, tình cờ, hấp dẫn.
  • Xây dựng đối thoại, độc thoại, độc thoại nội tâm.
  • Nghệ thuật tả cảnh thiên nhiên đặc sắc miêu tả nhân vật với nhiều điểm nhìn.
  • Kết hợp giữa kể với tả và nghị luận
  • Tạo tính chất trữ tình trong tác phẩm truyện
• Ý nghĩa: Tác giả thể hiện niềm yêu mến đối với những con người có lẽ sống cao đẹp đang lặng lẽ quên mình cống hiến cho Tổ quốc.